Γιατί Γνώθι σαυτόν;
Είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, όλοι μας κουβαλάμε ένα πνευματικό αποτύπωμα ή μια εικόνα του ποιοι είμαστε. Μπορεί να είναι θολό ή μην έχει οριστεί λειτουργικά στην συνείδηση μας. Για την ακρίβεια στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι καν συνειδητό. Αλλά είναι εκεί, λεπτομερέστατα κιόλας. Αυτή η εικόνα του εαυτού μας είναι η αντίληψη του τι είδους άτομο είμαι. Έχει χτιστεί από τις ίδιες μας τις πεποιθήσεις για τον εαυτό μας. Αλλά οι περισσότερες από αυτές τις πεποιθήσεις για τον εαυτό μας έχουν ασυνείδητα διαμορφωθεί από παρελθοντικές μας εμπειρίες, επιτυχίες και αποτυχίες μας, και τον τρόπο που άλλοι άνθρωποι έχουν αλληλοεπιδράσει μαζί μας, ειδικά στην παιδική μας ηλικία. Από όλα αυτά νοητικά κατασκευάζουμε έναν εαυτό (ή μια εικόνα του εαυτού). Όταν μια ιδέα ή μια πεποίθηση για τον εαυτό μας μπαίνει σε αυτή την εικόνα, γίνεται αλήθεια, όσο μας απασχολεί προσωπικά. Δεν αμφισβητούμε την αξιοπιστία της, αλλά προχωράμε και δρούμε βάση αυτής σαν να ήταν αληθής.
Αυτή η εικόνα του εαυτού γίνεται ένα χρυσό κλειδί στον τρόπο που ζεις την ζωή σου, εξαιτίας 2 σημαντικών ανακαλύψεων.
- Όλες οι δράσεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, ακόμα και οι ικανότητες μας, είναι πάντα σε συνέπεια με αυτή την εικόνα του εαυτού.
Με λίγα λόγια θα δράσεις σαν το είδος του ατόμου που αντιλαμβάνεσαι ότι είσαι. Όχι μόνο αυτό, αλλά κυριολεκτικά δεν μπορείς να δράσεις διαφορετικά από αυτό (εκτός από εξαιρέσεις που υπάρχει ύστατη ανάγκη και δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς, που δεν είναι στο χέρι σου όμως), παρόλες τις συνειδητές σου προσπάθειες ή την δύναμη της θέλησης. Το άτομο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κάποιον αποτυχημένος πχ., θα βρει κάποιο τρόπο να αποτύχει, παρόλες τις καλές του προθέσεις, ακόμα κι αν οι ευκαιρίες είναι στον δρόμο του.
Η εικόνα του εαυτού είναι μια βάση, ένα θεμέλιο πάνω στο οποίο όλη η προσωπικότητα μας, η συμπεριφορά μας, ακόμα και οι περιστάσεις μας, χτίζονται. Εξ’ αιτίας αυτού οι εμπειρίες μας φαίνεται να επαναλαμβάνονται και να επαληθεύονται, και γι’ αυτό να ισχυροποιούν την εικόνα του εαυτού μας, κι έτσι ένας φαύλος κύκλος στήνεται.
Πχ. κάποιος μαθητής που βλέπει τον εαυτό του ως μπουμπούνα στα μαθηματικά, θα δει ότι οι βαθμοί του τον επιβεβαιώνουν. Έτσι έχει πλέον απόδειξη αυτού. Μια μαθήτρια πχ. αν έχει μια αντίληψη ότι κανείς δεν την συμπαθεί, θα ανακαλύψει όντως ότι μπορεί να μην την καλούν σε πάρτι, αγνοώντας ότι αυτή το προκαλεί. Κατά τον ίδιο τρόπο ένας πωλητής ή ένας επιχειρηματίας βρίσκει επίσης ότι οι εμπειρίες του τείνουν να αποδεικνύουν ότι η εικόνα που έχει για τον εαυτό του είναι σωστή.
Εξ’ αιτίας αυτής της αντικειμενικής ‘απόδειξης’, σπάνια συμβαίνει σε ένα άτομο να δει ότι τα προβλήματα του άπτονται της εικόνας που έχει για το άτομο του, ή τις δικές του αξιολογήσεις γι’ αυτόν. Αν πεις στον μαθητή ότι μόνο νομίζει ότι δεν μπορεί να αποκτήσει επιδεξιότητα στα μαθηματικά, θα σε κοιτάει σαν τρελό. Γιατί δοκίμασε, και ξαναδοκίμασε, κι ακόμα οι βαθμοί του δείχνουν την ‘αλήθεια’. Πες στον πωλητή ότι είναι μόνο μια ιδέα ότι δεν μπορεί να κερδίσει περισσότερα, και θα σε βγάλει ψεύτη.
Αλλά όπως βλέπουμε (θα το δούμε σε λίγο), σχεδόν θαυματουργές αλλαγές έχουν συμβεί, και σε βαθμούς μαθητών, και στην αύξηση κερδών πωλητών ή επιχειρηματιών όταν άλλαξαν την εικόνα του εαυτού τους.
- Η εικόνα του εαυτού μπορεί να αλλάξει. Πολλές περιπτώσεις έδειξαν ότι κάποιος δεν είναι ποτέ πολύ νέος ή πολύ μεγάλος για να αλλάξει την εικόνα του εαυτού του, κι έτσι να αρχίσει να έχει άλλα αποτελέσματα στην ζωή του.
Ένας από τους λόγους που φαίνεται δύσκολο για ένα άτομο να αλλάξει τις συνήθειες του, την προσωπικότητα του, ή τον τρόπο ζωής του, είναι το ότι είτε με τον α τρόπο είτε με τον β, όλες οι προσπάθειες να αλλάξει κατευθυνόντουσαν μέσα από το πλαίσιο του εαυτού. Γι’ αυτό και δεν είναι τόσο εύκολο να το κάνεις μόνος σου.
Κάποιοι μας λένε μερικές φορές ότι το θέμα είναι να έχεις θετικό τρόπο σκέψης. Μόνο που αυτοί συνήθως εφαρμόζουν ή έχουν αποπειραθεί να εφαρμόσουν την θετική σκέψη σε συγκεκριμένες συνήθειες ή χαρακτηριστικά (πχ. θα προσληφθώ σε αυτή την δουλειά, θα είμαι πιο ήρεμος στο μέλλον, αυτή η δουλειά θα αποδειχθεί ότι μου ταιριάζει κλπ). Αλλά δεν σκέφτονται να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης για τον εαυτό που είναι να επιτύχει αυτά τα πράγματα.
Ο Ιησούς μας προειδοποίησε για την ανόητη τοποθέτηση ενός νέου μπαλώματος πάνω σε ένα παλιό ένδυμα. Η θετική σκέψη δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά ως μπάλωμα στην ίδια παλιά εικόνα του ποιοι είμαστε. Για την ακρίβεια είναι κυριολεκτικά αδύνατον να σκεφτείς πραγματικά θετικά για μια συγκεκριμένη κατάσταση, όσο κρατάς μια αρνητική αντίληψη του εαυτού. Και πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι μόλις η αντίληψη του εαυτού αλλάξει, άλλα πράγματα σε συνέπεια με την νέα αντίληψη του εαυτού, επιτυγχάνονται εύκολα και χωρίς πίεση.
Ένα από τα πρώτα πειράματα σε σχέση με αυτό που θίγουμε εδώ είναι από τον Prescott Lecky, ο οποίος όρισε την προσωπικότητα ως ένα σύστημα ιδεών, εκ των οποίων όλες πρέπει να φαίνονται συνεπείς μεταξύ τους. Ιδέες που δεν είναι συνεπείς με αυτό το σύστημα πεποιθήσεων, απορρίπτονται, δεν πιστεύονται, και δεν ακολουθούνται. Ιδέες που φαίνονται να είναι συνεπείς με το σύστημα γίνονται αποδεκτές. Δηλαδή ο Prescott υπέθεσε ότι αν ένας μαθητής έχει δυσκολίες να μάθει ένα συγκεκριμένο κλάδο, είναι γιατί από την οπτική γωνία του μαθητή, δεν είναι σε συνέπεια με το σύστημα πεποιθήσεων του να το μάθει. Αν αλλάξεις όμως την εικόνα που έχει για τον εαυτό του ο μαθητής, που αυτό υπογραμμίζει την οπτική του γωνία, η στάση του θα αλλάξει, και η απόδοση του. Έτσι κατάφερε να κάνει μαθητές να διαπρέψουν σε μαθήματα που πριν δεν πέρναγαν την βάση. Το πρόβλημα με αυτούς του μαθητές δεν ήταν ότι ήταν χαζοί, αλλά είχαν μια φτωχή εικόνα του εαυτού τους (πχ. δεν έχω μαθηματικό μυαλό, δεν είμαι καλός στην γραμματική κλπ). Ταυτιζόντουσαν με τα λάθη και τις αποτυχίες τους. Αντί να πουν ‘απέτυχα στο τεστ’ (που περιγράφει ένα γεγονός), κατέληγαν στο ότι ‘είναι αποτυχημένοι’. Αν θέλετε να δείτε πιο συγκεκριμένα τα πειράματα του, αναφέρονται στο βιβλίο του: Self consistency, a theory of personality.
Πως θα ήταν αν εφαρμόζατε και σε εσάς, για όποιον τομέα της ζωής σας θέλετε να αναπτύξετε, αυτήν την μεθοδολογία της αλλαγής της εικόνας του εαυτού, έτσι που να εξυπηρετεί τους σκοπούς σας;
Γι’ αυτό εστιάζουμε στο γνώθι σαυτόν στην μεθοδολογία μας, και γι’ αυτό φέρνουν αναπάντεχα αποτελέσματα οι άνθρωποι που συμμετέχουν στη Προπόνηση Ζωής.
