Ποιοι είμαστε κατά τη θρησκεία και τον Φρόυντ;
Σε αυτό το άρθρο θα κάνουμε μια μικρή ανασκόπηση λίγης βασικής ψυχολογίας.
Εξετάζοντας κάποια μοντέλα (που στο παρελθόν έχουν επηρεάσει την ψυχολογία μας) χωρίς να προσπαθήσουμε να καθιερώσουμε ποιο μοντέλο είναι σωστό, θα παρατηρήσουμε το εκάστοτε μοντέλο για να κρίνουμε εάν είναι κατάλληλο θεμέλιο για να χτίσουμε πάνω του τις αντιλήψεις μας.
Ας ξεκινήσουμε με ένα από τα παλαιότερα, το θρησκευτικό μοντέλο.
Εάν κοιτάξουμε την ιστορία της ανθρώπινης εμπειρίας θα δούμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι για να επιβιώσουν έπρεπε να παλέψουν με την αρρώστια, την πείνα, την καταπίεση, τη στέρηση και τον ατέλειωτο φόβο, συμπληρωμένα με περιόδους τρόμου, με αραιά σημεία μιας ευκαιριακής όασης σχετικής ειρήνης, ελευθερίας και χαράς.
Εν συντομία, στην ιστορία της ανθρώπινης εμπειρίας, η ποιότητα ζωής δεν ήταν γεμάτη με αγάπη, καλοσύνη, χαρά και ευτυχία.
Κάπου στην διαδρομή της ιστορίας οι θρησκείες που έχουν επηρεάσει κατά πολύ την ύπαρξη μας, ανέπτυξαν την έννοια του προπατορικού αμαρτήματος, εκμεταλλευόμενες την ανθρώπινη εξάρτηση του να απαιτείς μια εξήγηση για το πώς είναι τα πράγματα. Σε σχέση με την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, το προπατορικό αμάρτημα είναι μια βολική εξήγηση για το γεγονός ότι η ζωή δεν λειτουργεί.
Η εκλογίκευση πάει κάπως έτσι: Η ζωή σου είναι γεμάτη ταλαιπωρία σαν συνεπεία της κληρονομιάς σου από δαιμονικές σκέψεις και πράξεις. Σε κάποιες παραδόσεις πιστεύεται ότι σε προηγούμενες ενσαρκώσεις εσύ και οι άνθρωποι σου, κάνατε τρομερά πράγματα και έτσι υποφέρετε τις συνέπειες. Εάν υποφέρεις με χάρη, υπομονή και αξιοπρέπεια, θα ζήσεις χαρούμενα αφότου πεθάνεις.
Το μοντέλο του ότι εγώ και εσύ ήμαστε οι αρχετυπικά αμαρτωλοί μας αφήνει με την ασυνείδητη πεποίθηση ότι το να υποφέρουμε είναι η φυσική μας κατάσταση. Όμως, η φύση των πιστεύω μας είναι να γίνονται αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Εάν πιστεύεις ότι είναι φυσικό να υποφέρεις, τότε όντως θα υποφέρεις. Δεν κάνει καμιά διαφορά εάν έχεις αυτή την πίστη συνειδητά ή ασυνείδητα. Εάν το πιστεύεις τότε αυτό θα εκπληρωθεί.
Ας δούμε τώρα ένα πρόσφατο σχετικά, το Φροϋδικό μοντέλο.
Μια άλλη ανθρώπινη εξάρτηση είναι το να αποκτούμε βεβαιότητα.
Η επιστήμη της Φυσικής αναπτύχθηκε για να μας παρέχει βεβαιότητα στις σχέσεις μας με την φυσική πραγματικότητα. Οι επιστήμες της βιολογίας και της ιατρικής αναπτύχθηκαν για να μας παρέχουν βεβαιότητα στα πεδία της βιολογικής ύπαρξης και στην υγεία του ανθρώπινου σώματος.
Έτσι, στην προηγουμένη αλλαγή αιώνα εμφανίστηκε η επιστήμη της ψυχολογίας, για να μας παρέχει μια κατανόηση του τι είναι να είσαι άτομο, μια κατανόηση που μας οδηγεί σε χαρούμενες και ικανοποιητικές ζωές.
Οι θεωρίες και τα διδάγματα του Σίγκμουντ Φρόυντ αντιπροσωπεύουν την πρώτη δύναμη της ψυχολογίας.
Για να καταλάβουμε τον Φρόυντ και τα διδάγματα του, πρέπει να εξετάσουμε το κλίμα και το περιβάλλον στα οποία αναδυθήκαν. Οι θεωρίες του Φρόυντ αναπτύχθηκαν σε ένα κλίμα ασφυκτικής βικτωριανής σεμνοτυφίας και σε μια Ευρώπη που κυριαρχούσε η εκκλησία. Ήταν επαναστατικοί καιροί. Η Ευρώπη όδευε προς τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο. Ο φροϋδισμός και η ψυχανάλυση έσκισαν την κουβέρτα της βικτωριανής σεμνοτυφίας και εκπροσώπησαν ένα νέο μοντέλο του τι σημαίνει να είσαι άτομο. Ήταν μια ριζοσπαστική φιλοσοφική άποψη.
Ο Φρόυντ δίδαξε ότι ενώ περηφανευόμαστε για την ποιότητα της λογικής και έτσι ξεχωρίζουμε τους εαυτούς μας από τα ζώα, η ποιότητα της λογικής είναι καθαρά μια ψευδαίσθηση.
Δήλωνε ότι μόνο δείχνουμε να ενεργούμε με λογική, ενώ στην πραγματικότητα ενεργούμε μέσω κρυμμένων, παράλογων, και ασυναίσθητων κινήτρων. Είχε την άποψη ότι από την φύση μας κινητοποιούμαστε από ισχυρές σεξουαλικές, ζωώδεις, και καταστροφικές ορμές. Αυτή τη βασική μας φύση ο Φρόυντ την ονόμαζε το «αυτό» (id). Η διαδικασία του μεγαλώματος μας για να γίνουμε χρήσιμο άτομο στην κοινωνία προϋπέθετε το να αναπτύξουμε μηχανισμούς για να καταπιέσουμε τις αιμομικτικές, αυτοκτονικές, και κανιβαλιστικές μας επιθυμίες. Ο έλεγχος μας επέτρεψε να λουστράρουμε μια κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά που ο Φρόυντ ονόμασε «υπερεγώ» (superego). Η διαδικασία της ζωής μας ήταν μια σύγκρουση μεταξύ «αυτό» και «υπερεγώ», η κλασσική μάχη μεταξύ καλού και κακού. Το καλό της αποκτημένης επιφάνειας της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς και το κακό της αιμομικτικής, κανιβαλιστικής και καταστροφικής μας φύσης. Η μάχη μαίνεται, σύμφωνα με τον Φρόυντ, σε ένα μέρος του μυαλού που λέγεται το «εγώ» (ego). Το αποτέλεσμα αυτής της μάχης εκδηλώνεται με την μορφή της συμπεριφοράς μας. Εάν η συμπεριφορά μας είναι αποδεκτή, το «υπερεγώ» κερδίζει, εάν είναι μη αποδεκτή, τότε το «αυτό» κερδίζει.
Το φροϋδικό μοντέλο δεν είναι πολύ διαφορετικό από το θρησκευτικό μοντέλο που μόλις εξερευνήσαμε.
Έχουμε την έννοια ότι είμαστε αιμομίκτες, κανίβαλοι και καταστροφικοί, που μοιάζει παρά πολύ με την αντίστοιχη προπατορική αμαρτία. Επίσης, έχουμε την έννοια του βασανιστηρίου από την πάλη μεταξύ του «αυτό» και του «υπερεγώ», που είναι παράλληλη με την έννοια του ότι το να ζούμε σημαίνει να υποφέρουμε.
Ίσως τελικά να μην είναι ένα ιδιαίτερα υποσχόμενο μοντέλο για να χτίσεις μια επιστήμη και μια αντίληψη που ανεβάζει την ποιότητα της εμπειρίας της ζωής.
Αν θέλουμε η ζωή μας και οι σχέσεις μας να λειτουργήσουν, ας δεχτούμε ότι ακόμα και αν δεν μας είναι σαφής ο σκοπός της ύπαρξης μας, είναι σαφές ότι σε αυτή τη ζωή δεν είμαστε για να υποφέρουμε. Για να είμαστε ξεκάθαροι, δεν λέμε ότι δεν θα υπάρχει ταλαιπωρία ή ότι η ταλαιπωρία είναι είτε επιβλαβής είτε ευεργετική. Λέμε ότι η ταλαιπωρία δεν είναι σκοπός της ύπαρξης μας.
Το ποιος μπορεί να είναι ο σκοπός μας, καλύπτεται στα επόμενα 2 άρθρα, αφού δούμε πρώτα κι ένα άλλο μοντέλο μεταγενέστερο του Φρόυντ (Τροποποίηση Συμπεριφοράς), προτού γίνει κατανοητό το πιο πρόσφατο και λειτουργικό μέχρι στιγμής. (Ποιες είναι οι ποιότητες των αυτοπραγματωμένων ανθρώπων;).
